Lazarragaren eskuizkribua etxean
Demagun lautada batean kokatzen zen defentsarako hiri batez ari garela, muino baten forman osatzen den tokiaz ari garela eta kalean zaldun eta zaldiak, armategiak, saltokiak.... ageri direla nonahi. Urrutira begira jartzean, demagun Arabako Lautada guztiaren zaindari bagina legez eusten diogula hiriaren defentsari.
Defentsarako hiri gisa eraiki baitzuten atzo goizekoak ez ziren gure ahaideek hiri hau. Aspaldikoak dira egun ezagutzen ditugun kale asko eta asko. Baina ahaztu dezagun egun duen itxura, pentsa dezagun herrixka txikitxo batez ari garela, merkataritzan erreferente bihurtzen ari zen herrixka batez, Iberiar Penintsulatik eta Frantziatik zetozen bideen topaleku zela. Ordukoak dira muinoaren goialdean, Matxete plazaren gainetik, abiatzen diren hiru kaleak. Erdi Aroko gotorleku batez ari gara Gasteizi buruz ari garenean.
Aipatzen ari naizen aspaldiko garai hartan noble bat irudikatu behar dugu Aiztogile kalean gora eta behera. XIII. mendean, merkataritzaren ondorioz sortu ziren kale horietan barrena, Pintore kalea, Zapatari kalea... Ez dezala inork pentsa Gasteiz erdaldun batez ari garenik, XVI. mendeko Araba euskaldunaz ari gara, mendebaldeko euskararen antzekotasunez ari gara.
Noble hori Joan Perez Lazarragako moduan ezagutu dugu. Filologia ikasi genuen, baina gure testu liburuetan ez literatura eskoletan ez zen bere erreferentziarik egiten, gerora izan dugu egile honen berri. Orduan pentsatzen du batek zer geratu zitzaigun orduko ikasgaietatik, ez bada egun dugun gehiago irakurtzeko eta ikasteko gogoa, nahi eta ezin baten saiakera izan baitzen unibertsitate garaia. Baina gatozen harira, aipaturiko Lazarraga honen nondik norakoak ematera. Agian unibertsitatean bere nondik norakoak ez ikasi izanagatik izan ditugu datu oker asko barneratuak, Lazarraga oñatiarra zenaren ustea adibidez. Leinuaren oinetxea Oñatin badago ere, Araban kokatu behar dugu Joan Perez Lazarraga, Larreako dorretxean. 2004an Madrilen aurkitutako eskuizkributik egin zitzaigun Lazarraga ezagun, Lazarraga idazlea, Lazarraga noblea, Lazarraga ez abertzalea.
Aurkikuntza Arabako euskara aztertzeko ez ezik, euskal literaturan uste asko hankaz gora jartzeko bidea ere izan da. Ez zen orain arte ezagutzen genituen euskal literaturako sortzaileen arteko apaiz gizon edo fraide bat; sortzailea eta noblea zen aldi berean. Gustuz idazten zuen eta ez ofizioz edo bizirauteko. Shakespeare eta Cervantesen garaikidea izan zen honek, ez zuen bi horiek bezala bizitzeko idatzi beharrik, gustuz, lagunentzat eta modu askean idazten zuen. Euskal idazle batez ari gara, Aiztogile kalean barrena ibiliko zen noble txiki batez, eta, aldi berean, Madrilgo Gortean goi mailako kontaktuak zituen gizon batez. Euskaraz zein gaztelaniaz idazten zuen; literatura euskaraz eta historia gaztelaniaz. Agian Cervantes ezagutu zuen euskal idazle batez ari gara... Konbinazio gehiegi orain arte eskola, ikastola zein unibertsitatean erakutsi diguten literaturaren modu estutik ateratzeko.
Aiztogile kalean bertan jarri dute bere eskuizkribua erakusgai, Gipuzkoatik bere oinarrietara, bere etxera, Arabara, ekarriz behingoz. Turistek Aiztogile kaleko Bi-Bat museoan izango dute ezinbesteko geldialdi programatua, bisita eskuorrietan ikusi beharreko museoen artean aipatuko da Bi-Bat, Lazarragaren eskuizkribua. Laster, unibertsitateko ikasleak hasiko dira etortzen, ostegunetan Aiztogile kalea okupatzen, bertso poteoak eta trikiti saioak kalean gora, kalean behera egiten... Mila eta bat aldiz pasako dira eskuizkribua gordetzen den eraikinetik, baina hauei inongo testuliburu edo eskola orduk ez die programatuko ezinbesteko geldialdirik bertan.
Egilea:Nagore Amondarain